Op 1 juli 2021 bestond Stefan Boddenberg Uitvaartbegeleiding 3 jaar. Stefan vroeg Merijntje Betzema (ontwerpbureau Merijntje aan de Rijn) zijn huisstijl aan te passen om dit te vieren. Zijn grote wens was een boekje ontwikkelen waarmee je jouw uitvaart kunt voorbereiden. In deze blog neemt Merijntje je mee in de ontwikkeling van de nieuwe huisstijl. Je ontdekt de betekenissen van de kleuren en vormen. Maar bovenal het effect van zijn werk: “Een uitvaart zo passend dat ik er zelf bij wil zijn.”
Ik luister met ingehouden adem naar de stem van mijn schoonmoeder aan de andere kant van de lijn. Ik slik een paar keer onhoorbaar. Haar moeder is in de laatste levensfase beland en mijn schoonmoeder zorgt voor haar. Ze vertelt hoe dat gaat, als je lichaam helemaal op is en het leven langzaam uit je verdwijnt. Ze vertelt hoe ze op heldere momenten die haar moeder nog had samen de uitvaart hebben voorbereid. Een ruwe, eenvoudige lindenhouten kist met handvatten van touw. Dat we de kist gaan beschilderen met de familie, kinderen, kleinkinderen. Hoe ze samen met haar moeder oude foto’s heeft verzameld van haar leven om te tonen tijdens de plechtigheid. Wat we gaan doen na de plechtigheid: pannenkoeken eten.
Haar moeder had gelachen en gezegd: “O jongens, wat jammer dat ik daar zelf niet bij kan zijn! Ik was graag aanwezig geweest bij mijn eigen uitvaart! Het klinkt helemaal goed.” Ik kan mijn tranen niet meer inhouden. Mijn schoonmoeder zegt: “Och je hoeft niet te huilen hoor, het is alleen maar heel mooi!” “Ja maar dat is het juist, ik ben ontroerd door de wijze waarop jij haar verzorgt en hoe jij samen met haar de uitvaart hebt voorbereid. Het is gewoon prachtig.”
Aan het begin van een nieuwe carrière
Het is drie jaar geleden dat Stefan bij mij op kantoor komt vertellen over zijn plannen om een eigen bedrijf te beginnen. Uitvaartbegeleider. Op dat moment hoeft hij alleen nog een scriptie te schrijven voor de opleiding van Meander. Het onderwerp: De zoektocht naar mijn identiteit als uitvaartbegeleider.
Er zijn veel uitvaartbegeleiders, wees jezelf!
Ik vertel hem welke ingrediënten er nodig zijn voor een eigen identiteit, welke elementen je kunt inzetten voor het ontwerpen van een huisstijl. Maar bovenal weet ik zeker dat ik tegen hem heb gezegd:
“Wees jezelf. Er zijn veel uitvaartbegeleiders zoals er ook veel grafisch ontwerpers zijn, dat geeft niet. Je bent als mens altijd uniek. Ga op onderzoek uit, kijk hoe jij een draai kunt geven aan je werk, maak het vak jouw eigen en ontdek wat jou raakt in je werk, breng dit over en doe waar je echt gelukkig van wordt.”
Kan dat als je met een onderwerp als de dood bezig bent? Nou en of, dat kan. Dat heeft Stefan me laten zien in de eerste drie jaar van zijn ondernemerschap.
Het logo en de vervolgstappen
Ik ontwerp in 2018 een kloek logo met de initialen van Stefans naam (SB). De sfeer van de fotografie geeft weer waar Stefan op dat moment van zijn onderneming staat. Het hoofdbeeld is een foto van een stapel stenen met mos. De sfeer straalt vooral rust uit. De kleuren zijn serieus en koel van tint. Het duurt een jaar of 2 als er een kleur bij wordt gevoegd: lichtgeel. Een nieuwe vorm, een soort bulb, volgt. Er mag meer warmte en zachtheid komen in de huisstijl. Opnieuw een half jaar verder merken we allebei dat de huisstijl niet meer past bij waar Stefan met zijn onderneming staat. Maar wat dan wel?!
Wat dan wel?!
Nu zitten we niet bij mij op kantoor maar in de tuin bij Stefan thuis. “Vertel eens,” vraag ik. “Wat raakt je zo in jouw vak? Waar geniet je van op dit moment?”
“Als we op een natuurbegraafplaats staan en de kist wordt ter aarde gelaten. De kist zakt in de grond. De nabestaanden beginnen samen in de aarde te scheppen. Zwaar werk. Je ziet de rouw op de gezichten. Onze schoenen worden vies. Maar ik weet, ik zie, dat dit onderdeel van de uitvaart, de nabestaanden helpt bij de rouwverwerking. Dat is zo bijzonder,” vertelt Stefan. Hij gaat helemaal op in wat hij vertelt. Ik zie dat hij in zijn hoofd voor zich ziet hoe ze daar samen staan. Rouw in een pure, natuurlijke vorm.
De kist zakt in de grond. De nabestaanden beginnen samen in de aarde te scheppen.
“Kun je nog meer vertellen over wat je raakt?” vraag ik.
“Ja, dat mensen me naderhand laten weten hoe fijn het is om de uitvaart voor te bereiden terwijl degene om wie het gaat nog in leven is. Het voelt eerst zo onwennig, zo misplaatst zelfs om het zo te doen maar uiteindelijk is het voor hen een prachtige ervaring geweest. De keuzes die we samen kunnen maken, die helemaal passen bij de man die hij was terwijl hij nog leeft, dat zijn elementen in mijn werk die me klein maken. Ik voel dat het me raakt, ik voel dat ik er trots op ben maar het is zulk eerbiedig werk, dat het woordje trots niet helemaal goed voelt om te gebruiken maar toch, dat ik deze mensen zo heb kunnen helpen, dat raakt me.”
In de details van de verzorging
Het voorbeeld ontroert me. Dat gebeurt ook als ik de foto’s doorscroll die Stefan heeft laten maken tijdens verschillende uitvaarten, ze ontroeren me steeds opnieuw. Ik heb ze al zo vaak doorgenomen om goed te kunnen bepalen welke foto’s het mooiste weergeven wat zijn werk inhoudt.
Het zijn niet de kaarsen en de paardenbloemen die worden uitgeblazen die het werk van Stefan als uitvaartbegeleider weergeven. Nee, het zijn de mensen die elkaar vasthouden, de handen die steun geven, het bloemstuk met een kruiswoordpuzzel van de overledene erin verwerkt, de kinderhand die door een volwassenhand wordt beschilderd om een mooie afdruk mee te maken op de kist, de enkele bloemen in glazen flesjes die in een cirkel, als een omarming, om de genodigden van de uitvaartplechtigheid staan … Het is de liefde die tot uiting komt in de details waar Stefan zo goed in is om aandacht aan te geven.
Het is de liefde die tot uiting komt in de details
De natuur als basis
De gesprekken, de foto’s… ze zijn de basis voor het nieuwe ontwerp wat ik maak voor Stefan. Een eerste beeld wat in me opkomt is een cirkel van bloemen, geen echte krans maar misschien eerder een spiraal, een omarming. Ik begin te schetsen en maak een serie illustraties in collage-stijl van echte planten en bloemen. Natuur geeft troost en rust. Tijdens de presentatie van de nieuwe huisstijl lijkt het raak te zijn maar er is twijfel. Stefan stuurt me een paar dagen later een aantal beelden toe uit een moodboard wat hij eerder maakte. Natuur is een belangrijk onderdeel, dat stukje klopt. Maar ik zie meer eenvoud, meer kracht ook, minder kleine priegelige bloemen die ik nu in de schetsen heb zitten. Het mag wat mannelijker allemaal.
Eenvoud en kracht
Eenvoud: twee bladeren van een sering. Een blad, bijna vergaan waarvan de nerven nog zichtbaar zijn, een blad nog heel en een beetje glanzend. De sering is van oudsher een symbool van de terugkeer van lente en het cyclische karakter van het leven*. De bladeren samen symboliseren de volheid van het leven en dat alles er kan zijn: oud, nieuw, jong, fris, doorleefd. Alles is onderdeel van elkaar. En van het werk van Stefan.
De kleuren kiezen
De gele tint die al eerder aan de huisstijl werd toegevoegd wordt vervangen door zachte gradaties van okergeel, en er komt een diepere groen bij. Ik vraag Stefan te kiezen uit twee typen groen: Een diepe maar heldere grasgroen en een gedempter olijfgroen. Hij kiest de olijf. Van alle volle kleuren in de huisstijl kunnen we de tinten gebruiken. Zo werkt een huisstijl het beste: Je hebt contrast en variatie nodig en tegelijkertijd wil je eenheid uitstralen.
De betekenis van de kleuren
In tegenstelling tot de werkwijze die andere ontwerpers of mensen die werken met kleuren hanteren zoek ik van tevoren geen betekenissen van kleuren op om ze vervolgens toe te passen in een ontwerp. Ik laat geen onderzoeken invullen, nee, ik luister en luister en luister nog eens. En zo’n moodboard helpt daar ook bij. Na de gesprekken ontstaan in mijn hoofd vaak eerst nog vage beelden die tijdens het ontwerpproces pas echt vorm krijgen. De kleuren die ik kies, zijn dus gekozen op basis van wat ik voel wat past bij Stefan en wat hij aangaf in zijn moodboard. Wat vind je mooi? Waar word je blij van? Wat raakt je? Het antwoord op die vragen, vertegenwoordigen namelijk wie jij bent als mens. Soms zijn er keuzes uit meer kleuren te maken, soms pas ik de kleuren tijdens het proces aan, zoals bij Stefan de kleur geel, die moest veel warmer en dieper worden dan de eerdere meer citroen.
Wat vind je mooi? Waar word je blij van? Wat raakt je?
De betekenis van de kleuren die nu zijn opgenomen in de huisstijl zocht ik dus naderhand op. Ze passen perfect bij het karakter van Stefan maar ook bij zijn manier van werken, zijn persoonlijke aanpak. Ik noem dat alignment. En het is soms even zoeken naar wat intuïtief kan ontstaan maar als het dan goed is? Dan is het een feestje.
Olijfgroen staat voor: vitale verbinder, luisteraar, serviceverlener, bescheiden en leiderschap vanuit het hart. Petrol staat voor: creatieve denker, tactvol, sympathiek, specialist en vernieuwend. Tint van okergeel wordt camel, de balanskleur van petrol: vrolijke aanpakker, gevat, bekwaam, luchtig, hartelijk. De donkere groen heeft ook wat blauw in zich en zou je smaragd kunnen noemen, wat staat voor: vrijgevige vredestichter, diepe denker, integer, volhoudend en gul**.
De betekenissen zijn heel leuk om te lezen naderhand. Zeker als ze dan ook nog helemaal kloppen bij wie Stefan is als mens en als ondernemer!
Boekje ‘Mijn laatste wens’
Een droom van Stefan is om een uniek wensenboekje te laten maken. In het boekje ‘Mijn laatste wens’ wat we samen hebben gemaakt, komt alles bij elkaar. De werkwijze van Stefan én het ontwerp, de uitstraling van zijn aanpak, de fotografie, de referenties, de teksten. In de fotografie laten we zien welke keuzes je hebt, de dood wordt bespreekbaar.
Ik heb deze ontwerpen gemaakt met in mijn achterhoofd steeds het verlangen van Stefan om taboes rondom de dood en de uitvaart te doorbreken. Niet ‘hoe het heurt’ is leidend, nee, hoe het past bij de persoon én de nabestaanden. Een ontwerp waarin we wat ik noemde ‘de roze olifant in de kamer’ gewoon laten zien: dat het leven eindig is.
De roze olifant in de kamer benoemen
Dichter bij het leven
Het ontwerpen van deze huisstijl heeft mij dichter bij het leven gebracht door me, zij het van een afstandje, bezig te houden met het einde van het leven, de dood. Een waardevolle tip die ik je dan ook wil geven is: bestel hier het boekje ‘Mijn laatste wens’ en vraag een gesprek met Stefan aan. Opdat je jouw uitvaart kunt voorbereiden en kunt zeggen: “Ik heb een uitvaart voorbereid zo passend bij wie ik ben, dat ik er zelf bij wil zijn!”
Dank voor deze mooie opdracht Stefan die veel meer is dan “even wat mooie dingen maken”. Het was mij een eer!
Merijntje Betzema, schrijvende ontwerper & image consultant (Foto Ellen Das)
*Bron: Floriografie, Sally Coulthard, dit boekje kreeg ik van Tamara Verweij, de tekstschrijver die meehielp aan de uitingen van de huisstijl van Stefan terwijl ik de huisstijl aan het ontwerpen was
**Bron: Krijg toch allemaal de kleuren, Jannie Boer en Pauline van der Veeken